Prečišćavanje otpadnih voda glavnog grada
Gde smo danas?
Za beogradski kanalizacioni sistem može se konstatovati da je u poslednjih 40 godina, izuzimajući nekoliko godina s početka ovog veka, zapostavljan zbog čega je ova važna komunalna delatnost, postala ograničavajući faktor za razvoj grada. Problemi odvođenja i prečišćavanja otpadnih voda, veoma su ozbiljni i upozoravajući sa aspekta sanitarno-higijenskog stanja grada Beograda i zaštite životne sredine.
Razlog zaostajanja u izgradnji kanalizacionog sistema u odnosu na izgradnju vodovodnog je stalni nedostatak sredstava, želja da se što većem broju stanovnika grada obezbedi vodovodni sistem kao i nedovoljna doslednost struktura lokalne samouprave da se spreči dalje širenje vodovodnog sistema koji nije u saglasnosti sa kanalizacionim sistemom. Drugim rečima, dešava se da razvoj vodovoda ne prati razvoj i izgradnju kanalizacije čime dolazi do problema, jer kanalisanje otpadnih i atmosferskih voda nije adekvatno i pravovremeno urađeno. Kao posledica ovakvog razvoja kanalizacionog sistema došlo je do zagađenja životne sredine, za čije će saniranje biti potreban dugi niz godina.
Dva osnovna višedecenijska problema sa kojima se grad Beograd suočava u upravljanju otpadnim vodama su:
- ispuštanje kanalizacionog sistema u desnu obalu reke Save praktično direktno u zaštićenu zonu izvorišta podzemnih voda
- neadekvatna zaštita desne obale Dunava, direktnim izlivanjem upotrebljenih voda sa teritorije Zemuna i dela Novog Beograda u Dunav
Prikaz kanalizacionih sitema grada Beograda
Generalni koncept kanalizacionog sistema, rešavan je u skladu sa Generalnim urbanističkim planovima (GUP) grada od 50-ih godina prošlog veka, ali se uglavnom nije bitno menjao, pa osnovu rešenja kanalizacionog sistema čini Generalni projekat kanalizacije izrađen krajem sedamdesetih godina prošlog veka, dopunjavan po godinama kada su se radili Generalni urbanistički planovi grada. Poslednja dopuna izvršena je u prvoj dekadi ovog veka vrlo kvalitetnom studijom koju je izradio Institut za vodoprivredu „Jaroslav Černi“.
Odluka Skupštine grada iz 1972.
Iako se često veruje da o adekvatnom upravljanju otpadnim vodama u Beogradu nije razmšljano do početka procesa evropskih integracija, odluka Skupštine grada Beograda iz 1972. godine kojom su u usvojenom GUP-u postavljeni osnovi za izgradnju postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda (PPOV) pokazuje drugačije. Odlukom je predviđena planirana izgradnja i potvrđena neophodnost postojanja PPOV centralnog slivnog sistema kanalizacije grada Beograda. Prema ovom GUP-u beogradski kanalizacioni sistem od ukupne površne od 640 km2 treba u konačnom rešenju da pokriva nešto više od 50% ove teritorije ili oko 360 km2.
Danas gradska kanalizacija pokriva samo oko 180 km2, i evakuiše sa tog područja oko 120 miliona m3 upotrebljene vode i oko 60 miliona m3 atmosferske vode. Trenutni stepen izgrađenosti kolektorskog sistema Beograda iznosi oko 80% u užem i 65% u širem gradskom području, što znači da veliki deo urbanog prostora uopšte nije pokriven kanalizacionom mrežom.
Kolektori su kanalizacioni cevovodi, različitog prečnika, od manjih ka većim, koji sakupljaju upotrebljenu vodu od krajnjih korisnika vodovodnog sistema i atmosfersku vodu sa svih gradskih površina i slobodnim padom ove vode, odvode do najnižih delova grada. Starost izgrađenih kolektora i kanalizacione mreže je takođe veliki problem jer je većina glavnih kolektora izgrađena pre sedamdesetih godina. Razvoj kanalizacionog sistema grada Beograda, kao neophodnog preduslova izgradnji PPOV-a, treba da se fokusira na dogradnji i rekonstrukciji postojeće i izgradnji nove kanalizacije, a u skladu sa proširenjem grada Beograda.
Interceptor – kako to moćno zvuči
Najvažniji deo sistema, nešto što sprovodi otpadnu vodu na lokaciju predviđenu za dalji tretman je interceptor, odnosno završetak izgradnje dovodnog kolektora i svih pripadjućih deonica. Glavni kolektor (interceptor) predstavnja element koji treba da sakupi sve upotrebljene vode sa teritorija opština Novi Beograd i Zemun kao i sa teritorije Centralnog sistema (šire gradsko jezgro grada Beograda), do Velikog Sela, gde će se nalaziti postrojenje za prečišćavanje upotrebljenih voda grada. Projekat ovog kolektora urađen je sedamdesetih godina prošlog veka, kada je bila urađena i prva deonica ovog kolektora od oko 1,5 kilometara. Dalja realizacija bila je odlagana sve do 2008. godine kada je započeta izgradnja deonice od oko 7 kilometara koja je završena 2012. godine. Bez dovodnog kolektora, interceptora, prema PPOV-u nema uslova za dalju priču o prečišćavanju otpadnih voda grada Beograda. Završetak radova na izgradnji svih deonica interceptora dovodi nas na početak teme o izgradnji postrojenja.
Trasa Inteceptora od Ušća do Velikog sela
Izlivanje u reke
Zakon o vodama, obavezuje sve korisnike upotrebljenih voda na prečišćavanje pre upuštanja u recipijente. Za beogradski kanalizacioni sistem predviđena je izgradnja jednog centralnog i četiri satelitska postrojenja i mora se iznaći način da se sa realizacijom ovih projekata, fazno i otpočne. Time bi se i 24 izliva kanalizacije, koliko ih danas postoji na Savi i Dunavu, ukinuli. Na to nas obavezuje i direktiva 27 Evropske unije doneta 1991. godine, da se sve otpadne vode pre upuštnja u vodotoke, recipijente, moraju prečistiti i za to je dat rok do 2005. godine. Postoji velika verovatnoća da Beograd ostane jedina prestonica u Evropi bez uređaja za prečišćavanje otpadnih voda. Nepostojanje centralnog PPOV-a stvara i dodatni ekološki problem jer ne postoji mesto za prečišćavanje otpadnog mulja iz septičkih jama prigradskih naselja i delova grada koji nisu povezani na kanalizacionu mrežu.
Kako dalje?
Na osnovu konačne faza izgradnje kanalizacionog sistema sa izgradnjom centralnog uređaja za prečišćavanje otpadnih voda u Velikom selu (ukupna vrednost investicije procenjena je na 395*106 €) i izgradnjom poodsistema vezanih za reku Dunav, Banatski i Bolečki podsistem i svega navedenog, kada je kanalizacioni sistem Beograda u pitanju, postiglo bi se između ostalog i rešenje dva osnovana problema navedena na početku:
- Zaštita izvorište beogradskog vodovoda (reka Sava), paralelno sa izgradnjom tunela od petlje Mostar do ulice Venizelosove pri čemu bi se sve upotrebljene vode prebacile iz sliva reke Save u sliv Dunava i do završetka Interceptora upustiti ih u već izgrađeni kolektor na lokaciji Ada Huja;
- Zaštita desne obale reke Dunav, na potezu od Zemuna do Ušća,od ispuštanja kanalizacionog sadržaja na tom delu reke, tako što bi se puštanjem u rad kolektora od Keja Oslobođenja do Ušća otpadna voda preusmerila prema planiranom PPOV-u.
Problem prečišćavanja i odvođenje otpadnih voda ne rešava se kroz jednogodišnje investicije. To su dugoročni zahtevi na tehnički složenim i skupim objektima i svaki zastoj u izgradnji ovih sistema se odražava na već postojeći sistem u smislu funkcionalnosti, pouzdanosti u radu, zaštite životne sredine ili uklapanja u rokove zakonske regulative.
Prvi koraci neophodni u unapređenju sistema upravljanja otpadnim vodama u gradu Beogradu su:
- sastaviti bazu podataka o postojećoj kanalizacionoj mreži;
- uraditi planiranu pokrivenost kanalizacionom mrežom u skladu sa razvojem grada i proširenjem teritorije grada Beograda;
Tek na osnovu podataka sa postojeće i planirane slivne mreže započeti predprojektovanje PPOV-a i definisati šta je potrebno da bi PPOV moglo da ostvaruje svoju funkciju u što većem stepenu korisnosti.
Naravno, sve ovo nije moguće bez finansijskih sredstava kao preduslova realizacije plana. Praksa kojoj se danas teži u evropskim zemljama je da određeni sistem gradi usluga koju sistem pruža, tj. da se sredstva za dogradnju i izgradnju novih objekata sistema ubiraju iz usluga koje sistem pruža. U ovom slučaju izgradnju kompletnog kanalizacionog sistema trebalo bi kroz vreme obezbediti iz usluge odvođenja atmosferskih i upotrebljenih voda i prečišćavanja upotrebljenih voda.
Savremene svetske tendencije ukazuju na to da ove dve važne komunalne funkcije (vodovod i kanalizacija) bolje funkcionišu odvojeno kao što je to slučaj u Beču, Minhenu, Budimpešti i u nizu drugih evropskih metropola. Funkcionisanje Beogradske kanalizacije kao odvojenog sistema omogućilo bi da se sredstva prikupljena za usluge koje vrši kanalizacioni sistem ne prelivaju na održavanje vodovodnog sistema, već da se troše namenski za ono za šta su i uzeta od krajnjih korisnika sistema.
Predrag Tasić
maš. ing. specijalsta u oblasti upravljanja vodama i zaštiti žvotne sredine