Studijska poseta Nemačkoj na temu biodiverziteta
Autorka: Milica Bašić, sekretarka Odbora za zaštitu životne sredine NSRS
Nemačko udruženje za međunarodnu saradnju (GIZ) sprovodi Projekat Otvoreni regionalni fond za jugo-istočnu Evropu – biodiverzitet, finansiran od strane Nemačkog federalnog ministarstva za ekonomsku saradnju i razvoj. U ovaj projekat uključene su: Srbija, Crna Gora, Bosna i Hercegovina, Makedonija, Albanija i Kosovo, kao i Hrvatska, kao država-mentor. Cilj je implementacija Strategije EU o zaštiti biodiverziteta kroz regionalnu saradnju. Imala sam zadovoljstvo da, kao sekretar Odbora za zaštitu životne sredine u Narodnoj skupštini, u okviru ovog projekta, učestvujem u studijskoj poseti Nemačkoj od 18. do 22. oktobra 2017. godine. Posetili smo: Lajbnic – Institut za slatkovodnu ekologiju i unutrašnje ribarstvo, Park prirode Vesthaveland, Rezervat biosfere pod zaštitom UNESCO-a srednji tok Elbe, Saveznu agenciju za zaštitu prirode, Lajpcišku plavnu šumu, Helmholc Centar za istraživanje životne sredine i Saveznu agenciju za životnu sredinu.
Institut za slatkovodnu ekologiju i unutrašnje ribarstvo je najveći istraživački i nastavni centar u Nemačkoj, koji se bavi ekološkim procesima reka, jezera i močvara. Osnovan je 1992. godine i ima 230 zaposlenih, uključujući oko 140 naučnika iz celog sveta. Cilj Instituta je da razvije mere za održivo upravljanje vodama. Imali smo priliku da se upoznamo sa dva projekta koji se trenutno sprovode. AQUACROSS projekat, u okviru najvećeg istraživačkog i inovacionog programa Evropske unije Horizon 2020 (koji se finansira sa skoro 80 milijardi evra u periodu od 2014. do 2020. godine), ima cilj da podrži napore EU da poboljša otpornost i zaustavi gubitak biodiverziteta vodenih ekosistema. RESI (River Ecosystem Service Index) procenjuje stvarne, kao i potencijalne usluge koje društvu pružaju ekosistemi reka i njihovih poplavnih područja. Utvrđeno je da postoje sukobljeni interesi kada se radi o korišćenju reka, posebno između plovidbe, hidroenergije, zaštite od poplava, očuvanja prirode, rekreacije, turizma i urbanog razvoja, kao i poljoprivrede i šumarstva, pa je potrebno pronaći način da se takvi sukobi ublaže na efikasan i održiv način.
Spuštajući se čamcem niz reku Havel, imali smo priliku da upoznamo Park prirode Vesthaveland (koji obuhvata reku Havel, njene pritoke i jezera), najveći park prirode u saveznoj državi Brandenburg, koji se nalazi samo 70 km zapadno od Berlina, u donjem toku reke Havel, između Brandenburga i Havelberga. Nizija oko donjeg toka reke Havel predstavlja jednu od najvećih močvara u zapadnom delu centralne Evrope i stanište je mnogih ugroženih životinjskih i biljnih vrsta (razne vrste ptica, dabar, evroazijska vidra, belorepi orao i poslednje velike droplje u Nemačkoj). Zbog spektakularnog noćnog neba iznad ovog parka prirode, odakle se vidi Mlečni put, park prirode postao je prvi nemački zvezdani park.
Nasipanje peska i postupna restauracija rečnog korita
Zanimljivo je da se, od ukupno 599 rezervata biosfere pod zaštitom UNESCO-a, u više od 117 država, 15 nalazi u Nemačkoj. Posetili smo Rezervat biosfere pod zaštitom UNESCO-a srednji tok Elbe, koji predstavlja najveću priobalnu šumu u UNESCO-voj biosferi i prostire se u tri nemačke savezne države (Gornja Saksonija, Branderburg i Donja Saksonija). Uprava ovog rezervata, zajedno sa drugim srodnim organizacijama, radi na obnovi poplavnih područja oko reke, kako bi se omogućio rast reke i njeno slobodno izlivanje, čime se doprinosi restauraciji staništa i zaštiti infrastrukture i ljudskih naselja od iznenadnih pojava visokih voda.
Savezna Agencija za zaštitu prirode je naučna institucija nemačke vlade koja pruža stručnu i naučnu pomoć saveznom Ministarstvu za životnu sredinu, zaštitu prirode, izgradnju i nuklearnu sigurnost Nemačke u svim pitanjima očuvanja prirode i upravljanja prirodnim resursima i međunarodne saradnje. Tokom posete, upoznali smo se sa nekoliko projekata koji su u toku, a odnose se na ekosistemske usluge koje pružaju vodeni putevi, poplavni pojasevi i močvare. Mani je najzanimljivije bilo da čujem na koji način Agencija održava stalni dijalog sa donosiocima odluka, privredom, naučnom zajednicom i medijima, na osnovu čega stalno prilagođava mere za očuvanje prirode društvenim promenama.
Radovala sam se poseti Helmholc Centru za istraživanje životne sredine. To je jedinstvena istraživačka ustanova u Nemačkoj, koja se bavi na proučavanjem kompleksnih interakcija između ljudi i životne sredine u svim aspektima. Fokus je na interdisciplinarnim istraživanjima, posebno o ekologiji poplavnih područja u regionu Elbe. U okviru tih istraživanja, posmatraju se efekti restauracije funkcija poplavnih područja i usluga ekosistema, uzimajući u obzir promene namene zemljišta i klimatske promene. Imali smo priliku da posetimo Lajpcišku priobalnu šumu duž obala Belog Elstera, koja je rezervat prirode i veoma je značajna za zaštitu od poplava.
Najjači utisak na mene ostavila je savezna Agencija za životnu sredinu, osnovana 1974. godine, koja se bavi otkrivanjem ekoloških rizika i pretnji i blagovremenim pronalaženjem održivih rešenja. Agencija pruža naučne i političke savete saveznim ministarstvima nadležnim za životnu sredinu, zdravstvo, obrazovanje, nauku i istraživanje, ali i saobraćaj, prikuplja podatake o stanju životne sredine i obezbeđuje dostupnost informacija javnosti. Na sastanku sa predstavnikom Agencije, upoznali smo se sa mehanizmima koordinacije između federacije i nivoa saveznih država u ovoj oblasti, kao i između resornih ministarstava. Posebno me je zainteresovala komunikacija koju Agencija ima sa drugim zainteresovanim stranama (nevladine organizacije, istraživačke institucije, jedinice lokalne samouprave i dr.), ali i otvorenost Agencije za komunikaciju sa javnošću i preko društvenih mreža (Facebook, Twitter, Youtube i Instagram). Zgrada u kojoj se Agencija nalazi u Desau, sama po sebi je fascinantna, ne samo zbog nesvakidašnjeg živopisnog dizajna, već zbog njene energetske efikasnosti, ali i ogromne ekološke biblioteke. Izgrađena je korišćenjem ekološki prihvatljivih materijala i koristi energiju iz obnovljivih izvora (solarnu i geotermalnu). Budžet Agencije za 2017. godinu iznosi 124 miliona evra.